Jasna Góra najważniejsze miejsce kultu maryjnego w Polsce, to także historyczna twierdza i jedno z najbardziej znaczących miejsc dla polskich dziejów. Naprzeciw oczekiwaniom tych, którzy chcą to miejsce poznać, zwiedzać czy tutaj uczyć. się historii wychodzi Jasnogórskie Centrum Informacji (JCI), które oferuje oprowadzanie w 10 językach. W 2024 r. pielgrzymom, miłośnikom historii, architektury i sztuki jasnogórscy przewodnicy zaproponowali kolejne tematyczne szlaki.
Klasztor liczy ponad sześćset lat. Nie oznacza jednak to, że nie podąża z duchem czasu. W trakcie oprowadzania przez jasnogórskich przewodników wykorzystywane są od tego roku np. specjalne zestawy słuchawkowe, które pozwalają na komunikację między przewodnikiem, a oprowadzaną grupą. Dyrektor JCI zapewnia, że w przygotowaniu jest aplikacja, która ułatwiłaby samodzielne zwiedzanie. Kody, które można zeskanować telefonem w celu uzyskania dostępu do informacji. Kody QR dostępne są już w przybudówce Kaplicy Matki Bożej, gdzie znajduje się bardzo często zwiedzana, zwłaszcza przez młodzież, droga krzyżowa w obrazach nazywana „Golgotą Jasnogórską”, autorstwa jednego z najwybitniejszych współczesnych malarzy Jerzego Dudy-Gracza. Pod kodami kryją się rozważania, również dostępne w wielu językach oraz niecodzienna historia obrazów Dudy-Gracza – wyjaśnia działanie strony s. Kierznowska.
Poznający historię Jasnej Góry mają do wyboru kilka tras, z czego najpopularniejsza także wśród osób z zagranicy to „standardowa”. W jej ramach zwiedzana jest Kaplica Matki Bożej z Cudownym Obrazem, Bazylika, Sala Rycerska czy muzeum w Bastionie św. Rocha, gdzie zgromadzone są pamiątki związane z wybitnymi postaciami Kościoła i Polski – św. Janem Pawłem II i bł. kard. Stefanem Wyszyńskim.
W tym roku przewodnicy z Jasnogórskiego Centrum Informacyjnego zaproponowali kolejne nowe trasy tematyczne, wśród nich tę pozwalającą poznać jasnogórskie Via Crucis. To przede wszystkim monumentalna Golgota na Wałach, ale i jej miniatura w najnowszej Kaplicy św. Jana Pawła II. Jest również ta nazywana „Golgotą naszej codzienności”, czyli droga krzyżowa Jerzego Dudy Gracza i najstarsza, bo z XVIII wieku w Kaplicy Matki Bożej. Jasnogórskie Via Crucis, jak ta na wałach czy autorstwa Jerzego Dudy Gracza, oprócz wymiaru duchowego, są też wyjątkowymi dziełami polskiej sztuki religijnej.
Można też było podążać szlakiem jasnogórskich nekropolii. Założone w końcu XIV w. na Jasnej Górze świątynia i klasztor od początku były miejscem grzebania zasłużonych duchownych i świeckich, a w nowszych czasach również przechowywania pamiątek po bohaterach narodowych i ziemi z pól bitewnych. Paulińska krypta w Kaplicy Matki Bożej otwierana jest tylko raz w roku, w listopadzie. Ponadto kaplice nagrobne znajdują się też w bocznych nawach Bazyliki, są to prywatne kaplice rodowe Jabłonowskich i Denhoffów. Teren dzisiejszych krużganków tzw. Wieczernika, to przestrzeń byłego przykościelnego cmentarza. Trasa ta obejmuje więc cztery miejsca: Kaplicę Matki Bożej, Bazylikę, Wieczernik, Kaplicę Pamięci Narodu, która ma wyjątkową symbolikę. Przeznaczona jest ona na przechowywanie narodowych relikwii – urn z prochami oraz tablic pamięci. Tu znalazła się ziemia zebrana z pól bitewnych XIX i XX w., powstań narodowych, wojen światowych, a także m.in. Katynia i kopalni „Wujek”. Na szlaku tym można także wyruszyć „śladami świętych i błogosławionych”, którzy byli związani z Jasną Górą. Jednym z „odcinków szlaku” jest tzw. Wieczernik, gdzie w arkadach wykonano techniką sgraffito postacie np. bł. Honorata Koźmińskiego, św. Alberta Chmielowskiego, św. Sebastiana Józefa Pelczara, bł. ks. Jerzego Popiełuszki czy bł. kard. Stefana Wyszyńskiego.
Jasna Góra funkcjonowała przez stulecia nie tylko jako sanktuarium maryjne, ale także, jako ufortyfikowana twierdza tzw. Fortalitium Marianum, a jej umocnienia wielokrotnie przebudowywano. Była fortecą królewską z garnizonem żołnierzy, twierdzą Rzeczypospolitej, która łożyła na jej utrzymanie. Oblegano ją ponad 10 razy, m.in. podczas potopu szwedzkiego. Ten dawny militarny charakter Jasnej Góry widać w Bastionie św. Rocha. Zachowały się tam oryginalne mury z czasów potopu szwedzkiego, na których widać nawet ślady kul. Są tu stanowiska strzelnicze, a także kazamaty, czyli komory artyleryjskie, w których przechowywano proch i kule. W ramach trasy tematycznej ukazującej Jasną Górę jako Fortalitium Marianum oprócz Bastionu św. Rocha, który umożliwia podziwianie zachowanych oryginalnych murów obronnych z XVII w., zwiedzający poznają także Bastion św. Barbary, którego mury zbudowano z wapienia kredowego w XVII w. Obecnie znajdują się tutaj „Golgota Wschodu” i Kaplica Jasnogórskiej Matki Pojednania - miejsca pamięci o historii naszego Narodu. Upamiętniają miliony Polaków, ofiary Rosji carskiej i totalitaryzmu sowieckiego, i niosące przesłanie o niezłomności ludzkiego ducha, przebaczeniu i wierze we wstawiennictwo Matki Bożej.
Jest też trasa poświęcona odsieczy wiedeńskiej oraz Janowi III Sobieskiemu, lecz w planach są już projekty związane m. in. ze świadectwami cudów i łask „zapisanych” w wotach i obrazach.
Pomysłodawczynią projektu skierowanego szczególnie dla młodzieży szkół podstawowych i ponadpodstawowych z Częstochowy i regionu: „Wiktoria Wiedeńska i jej ślady na Jasnej Górze w kontekście wydarzeń w Polsce, Austrii, Szwecji oraz Francji w XVII wieku” jest przewodniczka jasnogórska i znawczyni kultury austriackiej Bogumiła Kmieć. Jak podkreśla „Jasna Góra to naprawdę wyjątkowe miejsce”.
W planach są kolejne propozycje dla pielgrzymów. - Chcemy również stworzyć trasę o malarni jasnogórskiej, by pomówić więcej o obrazach - zdradza również s. Małgorzata Kierznowska, dyrektor Jasnogórskiego Centrum Informacji, dodając, że Jasna Góra jest w posiadaniu cennych dzieł, na przykład Jana Matejki czy Józefa Chełmońskiego.
Jasna Góra znajduje się w centrum Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Kulturowego Paulinów. Hasłem Szlaku Paulinów jest „duchowość w drodze”. Całe przedsięwzięcie ma służyć ukazaniu roli Zakonu w historii Polski i społeczności lokalnych, a także prezentacji duchowości paulińskiej oraz dziedzictwa kulturowego i architektury zakonu.
Mirosława Szymusik
